Zaburzenia rozwoju wymowy i wady wymowy
ZABURZENIA ROZWOJU MOWY I WADY WYMOWY
Mówiąc o zaburzeniach mowy, musimy przede wszystkim zwrócić uwagę na opóźnienie rozwoju mowy. Jeżeli do trzeciego roku życia mowa nie rozwinie się ( dziecko wymawia tylko pojedyncze wyrazy i to proste) trzeba podejrzewać opóźniony rozwój mowy. Według H. Spionek opóźnienie rozwoju mowy może przejawiać się w:
- późniejszym pojawieniu się gaworzenia,
- późniejszym pojawieniu się pierwszych słów
- ubóstwie słownika( mała liczba rozumianych i używanych słów)
- późniejszym pojawieniu się zdań prostych i złożonych
- nieprawidłowej gramatyce
- przedłużającym się okresie swoistej wymowy dziecięcej
Do czynników zewnątrz pochodnych mogących powodować opóźnienie mowy należą choroby w pierwszym roku życia, które hamują rozwój ruchowy ( siadanie, stanie chodzenie) oraz czynniki środowiskowe (np. wychowanie dziecka wśród osób głuchych niedosłyszących)
WADY WYMOWY
O wadach ( defektach) mówimy wtedy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej ogólnie przyjętych w danym języku. wady te obejmują szeroką gamę odchyleń od tej normy, poczynając od drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, aż po ciężkie wady, które utrudniają kontakt z otoczeniem i powodują złe przystosowanie jednostki do życia społecznego.
Wady wymowy najczęściej spotykane w przedszkolu
Dyslalia
Dyslalia to nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, a nawet wszystkich lub niemal wszystkich głosek od razu ( bełkot) zachowane są rytm, melodia i akcent, sama wymowa jest jednak zatarta, mało zrozumiała lub zupełnie niezrozumiała. W obrębie dyslalii wyróżniamy wszelkiego rodzaju seplenienia, rerania, nieprawidłową wymowę głosek: k, g, bezdźwięczność.
Seplenienie
Seplenienie to nieprawidłowa wymowa głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ż, dż, ś, ź, dź.. Jedną z odmian seplenienia jest seplenienie międzyzębowe. Pojawia się ono wówczas , gdy dziecko zaczyna wymawiać głoski ś, ż, ć dz tzn. około 3-4 roku życia ( wcześniej je zmiękczało ) Inną odmianą seplenienia jest seplenienie boczne, charakteryzuje się ono nieprzyjemnym brzmieniem. Zniekształceniu ulegają głoski s, z, c, dz, sz, ż, dż, ś, ź, dż Prócz tego spotyka się seplenienie wargowo- zębowe, przyzębowe, świszczące i wiele innych subtelnych odmian. Seplenienie najczęściej powstaje w okresie kształtowania się mowy. Wśród przyczyn, które mogą powodować seplenienie, wymienia się nieprawidłową budowę narządów mowy, upośledzony słuch, naśladownictwo, nieprawidłowy zgryz oraz niesprawność języka i warg, a także niektóre stany chorobowe górnych dróg oddechowych. Zniekształcony gryz i anomalie zębowe mogą także powodować nieprawidłową artykulację.
Reranie
Reranie to nieprawidłowa realizacja głoski r . Głoska ta może być wymawiana jak l, j, ri, jako r języczkowe - lub opuszczana. Przy wymowie r języczkowego pracuje języczek i podniebienie miękkie, język pozostaje bierny.
R języczkowe, wargowe, policzkowe, gardłowe - wymagają wczesnej reedukacji, gdyż nie jest to zwykła zamiana fizjologiczna, ale patologiczna forma artykulacji.
Bezpośrednią przyczyną rerania jest niedostateczna sprawność ruchowa języka.
Nieprawidłowa wymowa głosek k, g. Wadliwa wymowa k, g należy do wad artykulacyjnych, które są wynikiem nieprawidłowej pracy języka. Głoski te są wymawiane jak t, d, zdarza się też ich opuszczanie lub wymawianie ze zwarciem krtaniowym, co przypomina chrząknięcie.
Bezdźwięczność
Bezdźwięczność polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie czyli bez drgań wiązadeł głosowych, np. woda - fota, noga - noka, żaba - szapa, dzieci - cieci. Przyczyną bezdźwięczności jest zwykle zaburzenie słuchu fonematycznego, tzn. nieróżnicowanie dźwięków o tym samym miejscu artykulacji. Przy bezdźwięczności z reguły występuje obniżenie napięcia mięśniowego wargi i policzki są wiotkie., głos jest zwykle cichy, monotonny, bezbarwny.
Nosowanie
Nosowanie zachodzi wówczas gdy głoski nosowe są wymawiane jak głoski ustne ( nosowanie zamknięte) lub odwrotnie - gdy głoski ustne łączą się z rezonansem nosowym ( nosowanie otwarte) Przyczyną nosowania zamkniętego jest niedrożność jamy nosowo - gardłowej spowodowana przerostem śluzówki nosa, obrzękiem przy ostrych i przewlekłych stanach kataralnych, przerostem trzeciego migdałka, polipami, skrzywieniem przegrody nos itp. Warunkiem poprawy wymowy jest zlikwidowanie przyczyny ( zabieg operacyjny), leczenie stanów kataralnych.
Przyczyną nosowania otwartego są zwykle rozszczepy podniebienia ( czasem niewidoczne) , krótkie podniebienie, a także nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego.
Dyslalia
O dyslalii całkowitej czyli belkocie, mówimy wtedy gdy wszystkie lub prawie wszystkie głoski są zniekształcone lub nieprawidłowo realizowane. Przy bełkocie występuje więc seplenienie różnego rodzaju, reranie, brak głosek k,g, lub nieprawidłowa ich realizacja, bezdźwięczność, zabarwienie nosowe. Wskutek tego wyrazy są zniekształcone, charakterystyczne przestawienia sylabowe, brak końcówek lub sylab początkowych, grupy spółgłoskowe - uproszczone. To znaczy - mowa niezrozumiała lub rozumiana tylko przez najbliższe otoczenie.
Jąkanie
Jąkanie Jąkanie powstaje zwykle w wieku przedszkolnym, a ujawnia się wtórnie lub nasila w okresie dojrzewania. Jąkanie najogólniej mówiąc polega na zaburzeniu koordynacji pracy narządów oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, przy czym w obrazie klinicznym obserwuje się zazwyczaj wzmożone napięcie mięśni związanych bezpośrednio lub pośrednio z aktem mowy. Mowa jąkających jest wybuchowa lub odwrotnie - monotonna, cicha często z zabarwieniem nosowym. W czasie mówienia, zwłaszcza przy jąkaniu tonicznym, mogą występować współruchy, które wyzwalają mowę , np. wysuwanie języka, wydymanie warg, kręcenie głową, ruchy ramion, tupanie, szarpanie guzika. w ten sposób dziecko „ atakuje” dźwięk coraz to nowymi i dziwniejszymi sposobami. Do czynników usposabiających , czyli stwarzających podatność na wystąpienie jąkania należą:
- zachowanie równowagi procesów nerwowych na tle przemęczenia, zaburzeń snu, nadmiernie silnych podniet psychicznych, zbyt surowych
lub też niekonsekwentnie stosowanych wymagań wychowawczych.
- ogólny zły stan fizyczny dziecka wywołany wadliwym odżywianiem i złą pielęgnacją, okresem rekonwalensencji po przebytej chorobie zakaźnej
lub mniej długotrwałej chorobie wyniszczającej organizm.
- nowe układy sytuacji życiowych ( np. początkowy okres w przedszkolu, początek nauki szkolnej dla dziecka, które pod jakimś, choćby jednym względem jest do szkoły nie dojrzałe)
- gwałtowne przeżycia o ujemnym charakterze emocjonalnym, obciążające układ nerwowy.